تب دنگی: علائم، درمان، واکسن و آموزش پیشگیری
تب دنگی در ایران: علائم، واکسن، پیشگیری و درمان
تب دنگی (Dengue Fever)، یک بیماری ویروسی است که توسط پشه آئدسِ آلوده به ویروس دنگی منتقل می‌شود. در این مقاله، به بررسی جامع این بیماری پرداخته و اطلاعاتی در مورد نحوه پیشگیری، علائم تب دنگی، درمان، واکسن دنگی، نقش پشه آئدس در انتقال ویروس و تب دنگی در ایران ارائه می‌دهیم.
در یک نگاه
- تب دنگی یک بیماری ویروسی تب‌دار است که بدن درد شدید ایجاد می‌کند.
- تب دنگی توسط نیش پشه‌ی آئدس منتقل می‌شود.
- علائم تب دنگی شامل تب، بی‌حالی، بدن درد، کاهش فشار خون و خونریزی از مخاطات است.
- درمان تب دنگی شامل مصرف مایعات و استفاده از استامینوفن برای کنترل تب و درد است.
- پیشگیری از تب دنگی با کنترل پشه آئدس، حفاظت شخصی در برابر نیش پشه و نیز واکسیناسیون امکان پذیر است.
- تب دنگی در بعضی موارد می‌تواند کشنده باشد.
- در ایران واکسن تب دنگی وجود ندارد.
تب دنگی چیست؟
تب دنگی یک بیماری ویروسی تب‌دار است که توسط یکی از چهار ویروس دنگی (DENV) ایجاد می‌شود و توسط پشه‌های آئدس اجیپتی یا آئدس آلوبوپیکتوس در هنگام تغذیه از خون منتقل می‌شود. عفونت ممکن است بدون علامت باشد یا با طیف وسیعی از علائم بالینی از یک بیماری تب‌دار خفیف تا سندرم شوک تهدیدکننده زندگی همراه باشد. عوامل مختلف ویروسی، میزبان و ناقل ممکن است بر خطر عفونت، بیماری و شدت بیماری تأثیر بگذارند. این بیماری به ویژه در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری شایع است و هر ساله میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان مبتلا می‌کند.
علائم تب دنگی
تب دنگی می‌تواند علائم متنوعی داشته باشد که شدت آن‌ها بسته به وضعیت فرد متفاوت است. این علائم معمولاً بین ۴ تا ۱۰ روز پس از گزش پشه آئدس ایجاد می‌شوند.
فاز اول بیماری: تب و لرز شدید
این مرحله با تب ناگهانی و شدید (بیشتر از ۳۸٫۵ درجه سانتیگراد) شروع می‌شود و معمولاً ۳ تا ۷ روز طول می‌کشد. علائم بیماری در این مرحله شامل موارد زیر است:
- تب بالا: تب ناگهانی و شدید که معمولاً اولین علامت است.
- سردرد: سردرد شدید، به خصوص در ناحیه پشت چشم‌ها و پیشانی.
- درد عضلانی و مفصلی: درد در عضلات و مفاصل که به آن «تب استخوان‌شکن» نیز می‌گویند.
- استفراغ و تهوع: احساس تهوع و استفراغ ممکن است در این مرحله رخ دهد.
- بثورات پوستی: در نیمی از موارد، بثورات پوستی ظاهر می‌شوند که معمولاً ۲ تا ۵ روز پس از شروع تب رخ می‌دهد.
- علائم گوارشی: شامل کاهش اشتها، درد شکم، اسهال و تهوع.
- علائم تنفسی: شامل سرفه، گلودرد و گرفتگی بینی.
فاز دوم بیماری: وضعیت بحرانی و کشنده
علائم تب دنگی در فاز بحرانی معمولاً در روزهای ۳ تا ۷ بیماری و در هنگام کاهش تب رخ می‌دهد. این مرحله از بیماری ممکن است با نشانه‌های زیر همراه باشد:
- نشت پلاسما: خروج پلاسما از عروق و وارد شدن آن به حفرات بدن نظیر حفره شکم و ریه، باعث شوک و افت فشار خون می‌شود که می‌تواند کشنده باشد.
- خونریزی: خونریزی‌های پوستی (مانند پتشی یا اکیموز)، خونریزی از بینی، لثه‌ها و حتی دستگاه گوارش.
- علائم شوک: شامل رنگ‌پریدگی، سردی دست و پا، خواب‌آلودگی یا تحریک‌پذیری.
در این فاز، نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری و مداخله درمانی برای جلوگیری از شوک و عوارض جدی وجود دارد.
فاز سوم بیماری: بهبودی کامل
پس از گذراندن فاز بحرانی، فاز بهبودی شروع می‌شود که معمولاً ۲ تا ۴ روز طول می‌کشد. در این فاز اتفاقات زیر رخ می‌دهد:
- علائم نشت پلاسما و خونریزی بهبود می‌یابند.
- بازیابی انرژی و ثبات علائم حیاتی: بیمار به تدریج بهبود یافته و احساس خستگی شدید ممکن است تا چند هفته ادامه یابد، اما فشار خون افزایش می‌یابد و اختلالات تنفسی نیز کاهش می‌یابد.
- بثورات پوستی جدید: ممکن است بثورات جدیدی که خارش‌دار هستند، در این فاز ظاهر شوند، این بثورات پوستی اهمیتی ندارند و خودبه‌خود بهبود خواهند یافت.
همچنین سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۲۰۰۹ یک طبقه‌بندی جدید برای بیماری تب دنگی معرفی کرد که شامل دنگی بدون علائم هشداردهنده، دنگی با علائم هشداردهنده و دنگی شدید بود. علائم هشداردهنده از نظر سازمان جهانی بهداشت، شامل موارد زیر هستند:
- درد شکم: درد شکم چنان شدید است که حتی در هنگام لمس نیز درد ایجاد می‌شود.
- استفراغ: بطور مداوم استفراغ تکرار می‌شود بطوری که بیمار توانایی مصرف هیچ ماده‌ی خوراکی ندارد.
- تجمع مایع در حفرات بدن: در فضای شکم و اطراف ریه ممکن است مایع تجمع پیدا کند (آسیت و پلورال افیوژن).
- خونریزی: از لثه‌ها و مخاطات بدن خونریزی خود‌به‌خودی مشاهده می‌شود.
- بی‌حالی یا بی‌قراری شدید که می‌تواند تغییراتی در سطح هوشیاری ایجاد کند.
پیشگیری از تب دنگی
هر کسی که در مناطق بومی دنگی زندگی می‌کند یا به آن مناطق سفر می‌کند، در معرض خطر عفونت قرار دارد، به ویژه در مناطق استوایی آسیا، آمریکای مرکزی و جنوبی و کارائیب. در بیشتر این مناطق، انتقال ویروس دنگی در طول سال رخ می‌دهد.
روش‌های پیشگیری از تب دنگی در مناطق بومی شامل موارد زیر است:
- کنترل پشه آئدس
- حفاظت شخصی در برابر نیش پشه آئدس
- واکسیناسیون در برابر تب دنگی
کنترل پشه آئدس
کنترل پشه آئدس برای کاهش موارد ابتلا به تب دنگی بسیار مؤثر است اما به سختی قابل تأمین و پشتیبانی است. روش‌های کنترل پشه برای پیشگیری از تب دنگی عبارتند از:
- کاهش محل‌های تخم‌گذاری: آموزش جامعه برای کاهش تالاب‌ها و آب‌های راکد و آلوده به ضایعات انسانی نظیر لاستیک‌های دور ریخته شده و سایر ظروف.
- کنترل لارو آئدس: بعضی از حشرات هستند که از لارو پشه‌ی آئدس تغذیه می‌کنند، افزودن این حشرات به مناطقی که لارو این حشره وجود دارد می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
- استفاده از حشره‌کش: حشره‌کش‌ها می‌توانند به‌صورت مؤثری باعث کاهش شیوع بیماری شوند.
حفاظت در برابر نیش پشه آئدس
روش اصلی پیشگیری از عفونت‌های ویروس دنگی شامل اجتناب از تماس با پشه آئدس است که بیشتر در مناطق شهری زندگی می‌کنند و در طول روز و همچنین در غروب فعال هستند. ماندن در ساختمان‌های دارای تهویه یا دارای توری در طول روز می‌تواند خطر تماس را کاهش دهد. در هنگام حضور در خارج از منزل در طول روز، افراد باید لباس‌هایی بپوشند که میزان تماس پوست با محیط خارج را کاهش دهد و از یک دافع مؤثر پشه مانند DEET استفاده کنند.
واکسن تب دنگی
عفونت با یک نوع DENV محافظت طولانی مدت در برابر عفونت مجدد با همان نوع را فراهم می‌کند که نشان‌دهنده امکان‌پذیری توسعه‌ی یک واکسن علیه ویروس دنگی است.
یک واکسن تب دنگی به نام Dengvaxia در چندین کشور در آمریکای لاتین و جنوب شرقی آسیا مجوز گرفته است. این واکسن باید فقط به افرادی که سابقه عفونت قبلی با ویروس دنگی دارند یا شواهد آزمایشگاهی از عفونت قبلی با ویروس دنگی دارند، تجویز شود. متأسفانه در حال حاضر هیچ واکسنی علیه تب دنگی در ایران وجود ندارد.
درمان تب دنگی
متأسفانه هیچ درمان اختصاصی برای تب دنگی وجود ندارد. درمان این بیماری شامل حفظ حجم داخل عروقی و مصرف مایعات است.
درمان تب دنگی در کلینیک‌ها بصورت سرپایی
بیمارانی که علائم هشداردهنده ندارند، حال عمومی خوبی دارند و احتمال می‌دهیم که به تب دنگی مبتلا شده‌اند، معمولاً نیازی به بستری ندارند و می‌توان آن‌ها را بصورت سرپایی در کلینیک ویزیت و درمان کرد. خوشبختانه بیشتر بیماران با دنگی به بیماری شدید مبتلا نمی‌شوند. درمان تب دنگی بصورت سرپایی شامل موارد زیر است:
- بیماران باید در مورد علائم هشدار دهنده دنگی شدید و فاز بحرانی که پس از افت تب می‌آید، آموزش ببینند.
- تب را می‌توان با استامینوفن کنترل کرد.
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) نظیر ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک، کتورولاک، سلکوکسیب و ملوکسیکام و آسپرین نباید استفاده شوند، زیرا می‌توانند خطر خونریزی را افزایش دهند.
- بیماران باید به نوشیدن مایعات فراوان توصیه شوند و علائم کم‌آبی بدن را بررسی کنند.
- همان‌طور که تب کاهش می‌یابد، بیماران باید به علائمی مانند درد شکم شدید، استفراغ مداوم، بثورات پوستی، خونریزی از بینی یا لثه، استفراغ خونی، مدفوع تیره، خواب‌آلودگی یا تحریک‌پذیری، پوست رنگ‌پریده یا سرد و سختی در تنفس توجه کنند و در صورتی که این علائم ایجاد شوند باید به سرعت به پزشک مراجعه کنند.
- بیماران در مناطق بومی باید اقدامات لازم برای جلوگیری از انتقال ویروس دنگی را انجام دهند. در صورت امکان، همه پشه‌های خانه باید از بین بروند، توری‌هایی روی پنجره‌ها و درها قرار گیرد تا از ورود پشه‌ها به خانه جلوگیری شود و ظروف حاوی آب‌های ایستاده تخلیه شود. برای جلوگیری از آلوده کردن پشه‌ها (که می‌توانند دیگران را در خانه آلوده کنند)، بیمار باید در زیر یک پشه‌بند بخوابد و از دافع حشرات استفاده کند.
چه بیمارانی باید بستری شوند؟
بیمارانی که علائم هشداردهنده دارند و نیز افرادی که شرایط خاصی نظیر بارداری، نوزادان، افراد مبتلا به دیابت، وضعیت اجتماعی ضعیف، سن بالا یا مبتلا به نارسایی کلیه دارند باید بستری شوند. زیرا این افراد در خطر شوک، افت فشار خون و حتی مرگ هستند.
کنترل افت فشار خون با دریافت مایعات
افزایش حجم مایعات داخل عروقی برای جلوگیری یا معکوس کردن کاهش فشار خون انجام می‌شود. در موارد خفیف، مصرف خوراکی مایعات کفایت می‌کند اما در موارد شدید‌تر یا بیمارانی که استفراغ مکرر دارند، تجویز مایعات داخل وریدی (سرم) لازم است.
کنترل خونریزی در تب دنگی
خونریزی گوارشی، خونریزی از بینی (اپیستاکسی)، یا خونریزی از واژن (منوراژی) اگر شدید باشد و میزان هماتوکریت و هموگلوبین را در آزمایش خون کاهش دهد به انتقال خون نیازی خواهد داشت.
در بیماران با خونریزی پیشرونده که به درمان‌های بالا پاسخ ندادند به داروهایی مانند ترانگزامیک اسید یا فاکتور هفت (VII) نیاز است.
تب دنگی در ایران
با شروع فصل بهار در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری و مرطوب مانند شمال و جنوب کشور، میزان ابتلا به تب دنگی افزایش می‌یابد. این بیماری بطور کلی خطرناک و کشنده نیست اما تشخیص به موقع می‌تواند در بهبود بیماری بسیار کمک‌کننده باشد. لذا اگر در مناطقی که این بیماری شایع است زندگی می‌کنید و علائم تب دنگی پیدا کردید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
واکسن تب دنگی در ایران
در ایران با توجه به شیوع پایین این بیماری، واکسن وجود ندارد.
جمع‌بندی
تب دنگی یک بیماری ویروسی تب‌دار با طیف گسترده‌ای از علائم بالینی است. تشخیص و مدیریت به موقع این بیماری برای جلوگیری از عوارض جدی حیاتی است. افزایش آگاهی عمومی و اجرای راهکارهای پیشگیرانه می‌تواند به کاهش شیوع این بیماری کمک کند.
دیدگاه‌ها
ارسال دیدگاهمن از شمال هستم. چند وقت پیش تب دنگی گرفتم و خیلی بدن درد داشتم. البته الان دیگه خوب شدم ولی خیلی سخت بود. یک پزشک و یک روش سنتی خیلی بهم کمک کرد. اگر کسی خواست بگه که بهش بگم.